عمل آب سیاه (گلوکوم)
مقدمه
آب سیاه یا گلوکوم (Glaucoma) یک بیماری جدی و پیشرونده چشمی است که در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند منجر به کاهش شدید بینایی و حتی نابینایی دائمی شود. این بیماری معمولاً با افزایش فشار داخل چشم (IOP) همراه است که باعث آسیب به عصب بینایی شده و دید محیطی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
گلوکوم انواع مختلفی دارد، ازجمله گلوکوم زاویه باز، گلوکوم زاویه بسته، گلوکوم مادرزادی و گلوکوم ثانویه. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری ازجمله جراحی‌های مختلف آب سیاه می‌پردازیم.
آب سیاه (گلوکوم) چیست؟
🔹 گلوکوم گروهی از بیماریهای چشمی است که با آسیب تدریجی به عصب بینایی مشخص می‌شود.
🔹 مهم‌ترین عامل خطر برای گلوکوم، افزایش فشار داخل چشم (IOP) است.
🔹 در مراحل اولیه، بیماری بدون علائم آشکار پیشرفت می‌کند، اما در مراحل پیشرفته باعث کاهش دید محیطی و در نهایت نابینایی می‌شود.
🔹 آب سیاه غیرقابل برگشت است و تنها راه مدیریت آن، تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع است.
انواع آب سیاه
۱. گلوکوم زاویه باز (Primary Open-Angle Glaucoma)
✅ شایع‌ترین نوع آب سیاه که اغلب به‌صورت تدریجی پیشرفت می‌کند.
✅ تخلیه مایع زلالیه از چشم دچار اختلال شده و فشار داخل چشم افزایش می‌یابد.
✅ در مراحل اولیه بدون علائم واضح است و بیمار متوجه کاهش بینایی نمی‌شود.
۲. گلوکوم زاویه بسته (Angle-Closure Glaucoma)
✅ یک اورژانس چشمی است که به دلیل انسداد ناگهانی زاویه تخلیه مایع داخل چشم رخ می‌دهد.
✅ علائم آن شامل درد شدید چشم، تاری دید ناگهانی، تهوع و قرمزی چشم است.
✅ نیاز به درمان فوری با دارو یا جراحی دارد.
۳. گلوکوم مادرزادی (Congenital Glaucoma)
✅ در نوزادان و کودکان خردسال رخ می‌دهد.
✅ علائم شامل چشم‌های بزرگ و اشک‌ریزش مداوم است.
✅ درمان اصلی آن جراحی زودهنگام برای جلوگیری از نابینایی است.
۴. گلوکوم ثانویه (Secondary Glaucoma)
✅ در اثر آسیب‌های چشمی، مصرف طولانی‌مدت استروئیدها، دیابت یا سایر بیماری‌ها ایجاد می‌شود.
✅ بسته به علت زمینه‌ای، درمان آن شامل دارو، لیزر یا جراحی است.
علائم آب سیاه
🔹 کاهش دید محیطی (دید تونلی)
🔹 تاری دید و دشواری در تطابق با نور کم
🔹 ایجاد هاله‌های رنگی اطراف نورها
🔹 درد چشم و سردرد (در گلوکوم زاویه بسته)
🔹 حالت تهوع و استفراغ (در موارد حاد)
🔹 قرمزی چشم و احساس سنگینی در چشم
🛑 در بسیاری از موارد، گلوکوم زاویه باز تا مراحل پیشرفته هیچ علامتی ندارد، بنابراین معاینه دوره‌ای
چشم برای تشخیص زودهنگام بسیار مهم است.
علل و عوامل خطر ابتلا به آب سیاه
🔹 افزایش سن (بیش از ۴۰ سال)
🔹 سابقه خانوادگی گلوکوم (عوامل ژنتیکی)
🔹 فشار خون بالا یا دیابت
🔹 مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتونی (استروئیدی)
🔹 سابقه آسیب‌های چشمی
🔹 بیماریهای چشمی مانند نزدیک‌بینی شدید
روش‌های تشخیص آب سیاه
✅ اندازه‌گیری فشار داخل چشم (تونومتری)
✅ بررسی عصب بینایی با افتالموسکوپی
✅ آزمون میدان بینایی (Perimetry Test) برای ارزیابی وسعت دید
✅ پachymetry (اندازه‌گیری ضخامت قرنیه) برای بررسی تأثیر بر فشار چشم
✅ تصویربرداری از زاویه تخلیه مایع زلالیه (گونیوسکوپی)
روش‌های درمان آب سیاه
🔹 هدف اصلی درمان، کاهش فشار داخل چشم برای جلوگیری از آسیب بیشتر به عصب بینایی است.
🔹 روش‌های درمان شامل دارو، لیزر و جراحی است.
۱. درمان دارویی
✅ شامل قطره‌های چشمی کاهنده فشار چشم مانند:
🔹 بتابلاکرها (Timolol)
🔹 پروستاگلاندین‌ها (Latanoprost)
🔹 مهارکننده‌های آنزیم کربنیک آنهیدراز (Dorzolamide)
✅ داروها پیشرفت بیماری را کند می‌کنند، اما درمان قطعی نیستند.
۲. درمان با لیزر
✅ ترابکولوپلاستی لیزری (Laser Trabeculoplasty)
🔹 افزایش خروج مایع زلالیه برای کاهش فشار چشم.
✅ ایریدوتومی لیزری (Laser Iridotomy)
🔹 ایجاد سوراخ کوچکی در عنبیه برای باز کردن زاویه تخلیه (در گلوکوم زاویه بسته).
✅ سیلکوفتوکواگولیشن لیزری
🔹 کاهش تولید مایع زلالیه با تابش لیزر به جسم مژگانی.
۳. جراحی آب سیاه (درمان قطعی گلوکوم پیشرفته)
🔹 در مواردی که دارو و لیزر مؤثر نباشند، جراحی برای کاهش فشار چشم انجام می‌شود.
✅ ترابکولکتومی (Trabeculectomy)
🔹 ایجاد مسیر جدید برای خروج مایع زلالیه.
✅ جراحی با لوله‌های تخلیه (Drainage Implants)
🔹 کاشت لوله کوچک برای کاهش فشار چشم.
✅ جراحی سیکلودیالیز
🔹 کاهش تولید مایع داخل چشمی از طریق جسم مژگانی.
مراقبت‌های بعد از جراحی آب سیاه
✅ استفاده منظم از قطره‌های چشمی تجویز شده
✅ پرهیز از فعالیت‌های سنگین و خم شدن زیاد
✅ پرهیز از مالیدن چشم و تماس با آب آلوده
✅ استفاده از عینک محافظ در روزهای اول بعد از عمل
✅ مراجعه منظم به چشم‌پزشک برای بررسی وضعیت بهبودی
سوالات متداول درباره عمل آب سیاه
۱. آیا گلوکوم درمان قطعی دارد؟
🔹 خیر، اما با درمان به‌موقع می‌توان پیشرفت آن را متوقف کرد.
۲. آیا گلوکوم باعث نابینایی می‌شود؟
🔹 در صورت عدم درمان، بله. گلوکوم یک بیماری پیشرونده است که می‌تواند منجر به نابینایی دائمی شود.
۳. آیا بعد از جراحی آب سیاه نیاز به دارو وجود دارد؟
🔹 در بسیاری از موارد، بیمار باید تا پایان عمر از داروهای کاهش‌دهنده فشار چشم استفاده کند.
نتیجه‌گیری
🔹 آب سیاه (گلوکوم) یک بیماری خاموش و خطرناک چشمی است که در صورت عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند باعث نابینایی غیرقابل بازگشت شود.
🔹 بهترین راه برای کنترل آن، تشخیص زودهنگام و درمان فوری با دارو، لیزر یا جراحی است.
🔹 با معاینه منظم چشم‌پزشکی و رعایت توصیه‌های پزشکی می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.
